ان گؤزل تورکچه تورکو

داما ووردوم بير تپيك
دامين ديره‌يی كپيك ﴿؟﴾
قيز بن سنی آليريم لئی
قورخاريم چوبان اؤپوك

هله مريم مريم مريم
گله مريم مريم مريم
اللر خينالی مريم دیء
گؤزلر سورمه‌لی مريم

دامين اوستو پيتيراق ﴿چتر﴾
گلين قيزلار اوتوراق
اوتورماقدان نه چيخار دا
گلين اولاق قورتولاق

هله مريم مريم مريم
گله مريم مريم مريم
اللر خينالی مريم دیء
گؤزلر سورمه‌لی مريم*

بو گونلر آنجاق يوخاريدا متنينی گتيردييم ماهنی‌نی دينله‌رم. چوخ گؤزل بير شئيدير، دئييل می؟ يازيقلار كی اينترنتده ساده‌جه متنی تاپابيلديم و منيمكی ده اسكی كاسئتده‌دير! بورايا قويابيلسه‌يديم چوخ خوش اولاردی…نه‌يلر!

نه‌يسه بو بير بهانه‌يدی، ”توركو”لر حاقدا اينترنتده آختارام. هميشه‌كی كيمی يئنه سئوگيلی “ويكی‌پئديا“دان ده‌يرلی بيلگيلر تاپديق. بونلاری بير نئچه‌سينی سيزله پايلاشماق ايسته‌ديم:

“بير اه‌زگی ﴿آهنگ﴾ ايله سؤيله‌نه‌ن خالق شعرينين هر چشيدينی گؤسترمك اوچون توركييه‌نين سؤزلو گله‌نه‌يينده ان چوخ قوللانيلان آد ”توركو”دور.اؤزه‌ل دوروملاردا يا دا اه‌زگينين، سؤزلرين چئشيدله‌مه‌سينه گؤره نيننی، آغيت، دئييش، هاوا آدلاری دا قوللانيلماقدادير.

تورك خالق ادبياتی نظملی شكلی و نوعودور. اه‌زگيسی یؤنويله ديگر خالق شعری تورلريندن آيريلار. توركولر گئنه‌لليكله آنونيم‌دير ﴿آدسيزدير﴾. ايسيملری بيلينه‌ن ساز شاعيرلرينين سؤيلديكلری ده گئده‌رك خالقا مال اولموش و بونلار دا آنونيمله‌شمه اه‌ييليمينه ﴿تمايل‌ونا﴾ گيرميشدير. توركو سؤيله‌مه‌يه “توركو ياخماق” دا دئيلير. توركو آدی “تورك” سؤزجويونه عربجه “ی” اكی اكله‌نمه‌سی‌يله اورتايا چيخيبدير. “توركه اؤزگو” آنلامينا گلر.

توركو سؤزجويو ايلك كئز ﴿دفعه﴾ XV. يوزايلده دوغو توركلرينجه قوللانيلميشدير. حيكمت ديزداراوغلو، آنادولودا توركونون ايلك اؤرنه‌يينی ”اؤكسوز دده”نين وئردی‌يينی بليرتير. توركولر گئنه‌لليكله هئجا وزنی‌نين 7، 8 و 11لی قاليبلاری‌يلا قطعه‌لر حاليندا سؤيله‌نه‌ر. هر قطعه توركونون آسيل سؤزلری‌نين بولوندوغو بند ايله نقارتدن مئيدانا گلر. نقارت ﴿دوغرو مو يازديم بيلمم؟!﴾ هر بندين سونوندا تكرارلانار. بو قسم باغلاما و يا ”قاووشداق” دئيه ده بيلينه‌ر. توركولری كَسين آيريما سوخماق، گوجدور. بير یؤره‌ده ﴿محلده﴾ ياخيلان توركو ديگر بير یؤره‌يه شكلی و سؤيله‌نيش بيچيمی ده‌ييشه‌رك كئچه‌بيلر. توركولر اه‌زگيلرينه، قونولارينا و ياپيلارينا گؤره آيريلار.

1.اه‌زگی لرينه گؤره توركولر
-اصول‌سوزلار: اوزون هاوالاردير. ديوان، قوشما، هويرات كيمی چئشيدلره آيريلار.
-اصول‌لولار: اويون هاولاردير. بو جوره قونيه‌ده اوتوراق، اورفادا قيريق دئييلر.

2. قونولارينا گؤره توركولر
-نيننی‌لر و اوشاق توركولری، طبيعت اوزرينه توركولر، عشق توركولری، قهرمانليق توركولری، عسگرليك توركولری، تؤره‌ن توركولری، ايش توركولری، اشكييا ﴿؟!﴾ توركولری، آجيقلی اولايلارلا ايلگيلی توركولر، گولدوروجو توركولر، قارشيليقلی سؤيله‌نه‌ن توركولر، اويون توركولری، آغيتلار.

3.ياپی لارينا گؤره توركولر
-مانع قطعه لريندن قورولو توركولر: بيربيرلری‌يله ايلگيلی قونولاردا سؤيله‌نميش مانعلرين سيرالاناراق اه‌زگی‌يله اوخونماسيندان مئيدنا گلر.
-دؤردلوكلرله قورولو توركولر.”

آنايوردوموز آزربايجاندا دا عاشيقلارين سؤيله‌ديكلری باياتيلاری حاقدا علمی آراشديرمالار آپاريليب می، يوخسا قوزئيده هر نه قونودا آغير يوخودا اولدوقلاری كيمی هله بير ايش گؤرولمه ييب می بيلميرم. گونئيده ده گونوموزو بيلمه‌ينيميز يوخدور! آنجاق يوخاريداكی متندن عاشيقلار و باياتيلار باره‌سينده تخصصوم اولمايان بيريسی اولاراق، ديوان، قوشما، قارشيليقلی سؤيله‌نه‌ن توركولر ﴿دئييشمه﴾ تانيش گلير منيم اوچون.